ارگ بم کرمان | بزرگ‌ترین سازه خشتی جهان

ارگ بم کرمان یکی از سازه‌های شگفت انگیزی که به دست بشر ساخته شده است. این ارگ قدیمی با تاریخچه شنیدنی و تاثیرگذار و همچنین معماری عجیبی که دارد در فهرست میراث فرنگی یوسنکو به ثبت رسیده است. علاوه بر این از سری آثار تاریخی باارزش فهرست آثار ملی ایران نیز می‌باشد. ارگ بم را قدیمی‌ترین سازه خشتی در جهان نام گذاشتند که در دوره‌های قبل‌تر محل شکوفایی ایرانیان بوده است. آیا می‌دانید ویژگی‌های این سازه خشتی چه بود؟ درباره سال ساخت ارگ بم چه اطلاعاتی دارید؟ زلزله‌ی مهیب بم چه آثاری در پی داشت؟ پس از زلزله از شهر خشتی بم چه ماند؟ اگر سوالاتی از این دست در ذهن شما نقش بسته است با چارتر 118 همراه باشید تا در ادامه به طور مفصل به این سوالات در بطن مقاله پاسخ داده شود.

معرفی کوتاهی از ارگ بم

ارگ به معنای قلعه‌ی کوچک است. ارگ بم نیز در واقع جنبه نظامی و امنیتی داشته است. به عبارت دیگر قدیمی‌ترین بنای خشتی جهان یک نمونه‌ی بارز از یک ساختار دفاعی و ایمنی در ایران را نشان می‌دهد. این ارگ مستحکم تنها از خشت ساخته شده اما مثل یک حصار استوار شرق ایران را زیر پوشش خود قرار داده است. ارگ بم از مهم‌ترین جاهای دیدنی کرمان است که جنبه تاریخی، فرهنگی، سیاسی، معماری و... برای ایران دارد.
این ارگ مقاوم که تنها از خاک و رس ساخته شده است تا یک قرن قبل نیز یک منطقه دفاعی و مسکونی محسوب می‌شده است.  سپس با وقوع زلزله‌ی خانمان برانداز سال 1382 از ارگ بم تنها تلی از خاک باقی ماند. در این زلزله بخش‌های عظیمی از ارگ ویران شد و به همین خاطر ارگ بم از فهرست یونسکو حذف گردید. این بنای خشتی پس از زلزله مرمت شد که در ادامه بیشتر به این موضوع خواهیم پرداخت.

با بهترین مراکز خرید کرمان نیز آشنا شوبد.

تاریخچه ارگ خشتی بم

یکی از سوالات اصلی و مهم درباره ارگ بم این است که این ارگ دفاعی در چه سالی ساخته شده است؟ باید بگوییم که متاسفانه اطلاعات دقیقی از سال ساخت ارگ بم وجود ندارد. اما با توجه به ارزیابی باستان شناسان دراین منطقه به این نتیجه رسیده‌اند که ساکنین اولیه ارگ بم به در دوران هخامنشیان بوده است. یعنی چیزی حدود 323 تا 579 قبل از میلاد مسیح. برخی بر این باور هستند که ارگ خشتی ایران نمونه‌ای دیگر از تخت جمشید شیراز است. 
خوب است بدانید که ارگ بم کرمان در بین سال‌های 224 تا 637 یعنی در دوران اشکانیان و به خصوص در زمان اردشیر بابکان بسیار گسترش یافت. پس از آن که کرمان در سال 645 به دست اعراب افتاد ارگ بم نیز دچار ویرانی زیادی شد. در دوران‌های بعدی چون زمان خوارج، عباسیان، حمله مغولان، حکومت صفویان، اسماعیلیه و تمامی دوران تاریخی ارگ به دلیل ساختار دفاعی و موقعیت استراتژی همواره از نظر دفاعی، سیاسی، بازرگانی، امنیتی و... مورد توجه بوده است.

معماری ارگ تاریخی کرمان

همانطور که در مقدمه مقاله نیز اشاره شد؛ یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که سبب نامی شدن ارگ بم شده است معماری خاص این قلعه است. ساختار ظاهری ارگ بم از همان ابتدا توسط طراحان و باستان شناسان پیش بینی شد. ارگ بم در واقع یک قلعه و دژ بزرگ و مستحکم است که با امنیت بالایی که داشته سبب جلوگیری از ورود دشمن می‌شده است. داخل ارگ بم نیز که شبیه به یک شهر کوچک پیش بینی شده است؛ برج و بارو، راه‌ها و راهروهای مخفی، مقری برای قرماندهان نظامی و... نیز وجود داشته است. 
ارگ بم نیز برای چشم انداز و تسلط بیشتر درست بر روی شیب یک تپه ساخته شده است. علاوه بر این مهندسی این قلعه طوری اجرا شده است که ساکنین قلعه از گرمای زیاد و رطوبت کم کویر اذیت نشود. توجه به سیستم تامین آب و بادگیرها جهت ایجاد هوای خوب در 2500 سال پیش بسیار خارق العاده می‌باشد. از سری ویژگی‌های دیگر معماری قلعه نظامی بم استفاده از گل رس، کاه، خشت خام و لاشه سنگ برای ساخت یک منطقه نظامی و دفاعی مستحکم می‌باشد. 

آشنایی با بخش‌های اصلی ارگ بم

ارگ بم کرمان یک ارگ بزرگ است که با تفکر به دو بخش اصلی تقسیم شده است. در واقع قلعه بم یک مربع مستطیل 300 در 200 متری است که در هر یک از بخش‌های آن قسمت‌های دیگری به کاربری خاص قرار گرفته است. دو بخش اصلی ارگ بم شامل بخش علیا و بخش سفلا می‌شود. بخش اصلی ارگ و اطراف آن متعلق به امور حکومتی بوده و در آن بخش علیا و بزرگان زندگی می‌کردند. بخش سفلا و اطراف آن نیز قسمت رعیت نشین یا سفلای ارگ بوده است.

بخش علیا:
بخش علیا که مربوط به کارهای حکومتی است در بخش شمالی ارگ قرار دارد. بخش علیا مهم‌ترین قسمت این قلعه است. دژ نظامی، خانه حاکم، سربازخانه، برج اصلی، آسیاب بادی، عمارت چهارفصل، حمام، چاه آب، دروازه، برج و بارو و... در این قسمت واقع شده است. عمارت چهار فصل در مرتفع‌ترین قسمت این ارگ است که دارای سه طبقه است و به زیبایی طاق بندی و قوس بندی شده است.حاکم نشین بخش علیا تا 80 سال پیش مرکز قشون نظامی ایران بوده است.

بخش سفلا:
بخش سفلا یا رعیت نشین به طور کامل از بخش علا جداست. یک حصار بلند این دو بخش را از یکدیگر جدا کرده است. در قسمت سفلای ارگ بم سردروازه، دژ، مدرسه یا همان خانگاه، مسجد پیامبر، اصطبل، دژ، بازار، مناطق مسکونی، تکیه، مسجد جامع، حمام، زورخانه و... وجود دارد.

معرفی ویژگی قسمت‌های مهم ارگ

گفتیم که ارگ بم کرمان در واقع یک شهر است که از بخش‌های کوچک و بزرگ تشکیل شده است. برای شناخت این ارگ تاریخی خوب است با بخش‌های مهم و ویژگی‌های آن بیشتر آشنا گردید.

حصارها: 
ارگ بم دارای 4 حصار است که از ورود دشمن به این قلعه جلوگیری می‌کرده است. بزرگ‌ترین حصار این شهر 18 متر ارتفاع و 6 متر طول دارد. برج‌های دیده بانی و خندق برای حفاظت بیشتر در نظر گرفته شدند.

برج و بارو:
ارگ بم 29 برج دیده بانی دارد که در شرایط و فواصل خاص از دژ محافظت می‌کردند. در این برج‌های ذوزنقه‌ها برای زیر نظر گرفتن شهر تعیبه شده است.

دروازه:
ارگ بم مجهز به 4 دروازه است. این دروازه‌ها بسیار غیرقابل نفوذ ساخته می‌شد. به طوری که هیچ حیوان و انسانی نمی‌توانست از آن عبور کند.

خانه‌ها:
خانه‌های شهر ارگ بم براساس وضعیت ساکنان آن به سه دسته خانه‌های عادی، خانه‌های نیمه اعیانی و اعیانی تقسیم بندی می‌شود. خانه‌های اعیان بزرگ‌تر و مجهزتر و خانه‌های رعیت نشینان بسیار ساده و کوچک است.

اصطبل:
اصطبل در مدخل دروازه دوم شهر ارگ واقع شده است. این اصطبل در دوران مغول و تیموری با گچبری زیباسازی شده است. اصطبل ارگ ظرفیت 200 عدد اسب را به راحتی دارد.

مسجد جامع:
یکی از مهم‌ترین قسمت‌های این سازه‌ی خشتی مسجد جامع است. این مسجد از نظر اعتقادی برای مردمان ساکن ارگ بسیار ارزشمند است.

بادگیرها:
بادگیرهای ارگ بم یکی از ابتکاراتی است که از نظر معماری اهمیت بالایی دارد. بادگیرهای درون سازه ارگ بم در جهت باد در ابعاد مختلف سبب ایجاد هوای خوب در این منطقه کویری بوده است. علاوه بر این حوضچه‌های آبی که در مسیر بادگیرها تعبیه شده این سیستم را تکمیل کرده است.
 

ارگ بم بعد از زلزله مهیب

یکی از تلخ‌ترین اتفاقات در رابطه با بزرگ‌ترین سازه خشتی جهان زلزله‌ است. در بامداد 5 دی ماه سال 1382 یک زلزله‌ی 6/6 ریشتری شهر بم را به لرزه درآورد. در این زلزله‌ی شدید خسارت زیادی به ارگ بم وارد شد. پس از این زلزله که موجب شد 80 درصد ارگ ویران گردد برای مدتی این بنای باارزش در لیست میراث در خطر یونسکو و سپس به طور کلی از این لیست حذف گردید.‌
سازمان میراث فرهنگی و کشورهای مختلف با تجهیزات و کمک مالی به پشتیبانی برای حفظ و نگهداری و به دنبال آن مرمت ارگ بم پرداختند. پروژه مرمت ارگ بم از سال 1383 استارت خود  و تا 7 سال بعد به طول انجامید. با تلاش‌های فراوان امروزه ارگ بم کرمان طوری بازسازی و مرمت شده است که گویی تاکنون زلزله‌ای ارگ را با خاک یکسان نکرده است. شهر ارگ جدید با استحکام بیشتر ساخته شده است.

آدرس ارگ بم کرمان 

ارگ بم در جنوب شرقی ایران یعنی در استان کرمان قرار دارد. به طور دقیق‌تر ارگ خشتی بم روی یک صخره‌ی وسیع که شمال آن رودخانه پشت رود می‌باشد؛ واقع شده است. سمت جنوبی این ارگ دیوارهای شهربست و قسمت شرقی این بنا نیز باغ‌های محله باغ دروازه، یخچال قدیمی و مسجد حضرت رسول است. از طرف غرب ارگ بم به مزار خواجه مراد منتهی می‌شود. 
برای رسیدن به ارگ بم باید در شهر بم به دنیال خیابان بهمن باشید. با رسیدن به این خیابان فاصله کمی تا ارگ خواهید داشت. جهت بازدید از ارگ نیز باید به حضور در نیمه اول یا دوم سال دقت کنید. چرا که در 6 ماه اول سال از ساعت 7 و نیم صبح تا ساعت 7 شب و در نیمه دوم سال از ساعت 7 و نیم صبح تا ساعت 5 می‌توانید به بازدید از ارگ بروید.

با همراهی این بلاگ از چارتر 118 به معرفی کامل ارگ بم کرمان پرداخته شد. بنابراین شما می‌توانید با اطلاعات کامل و جالب درباره بزرگ‌ترین سازه خشتی جهان از آن دیدن کنید. در صورتی که تمایل دارید به کرمان سفر کنید؛ خوب است مقاله شاهزاده ماهان کرمان و همچنین مقاله حمام گنجعلی خان کرمان را از دست ندهید.
جهت رزرو بلیط هواپیما داخلی و یا خرید بلیط چارتری خارجی که بهترین و کم دردسرترین نوع سفر است از سایت رزواسیون چارتر 118 دیدن کنید. با خرید یکباره بلیط هواپیما از طریق آژانس ما به قیمت مناسب از طرفداران مجموعه ما خواهید شد.